यंत्र-तंत्राच्या जगात
नेमकं चाललंय तरी काय? हे जाणून घेण्यासाठी हजारो टेकवेडे जमा झाले होते,
आयआयटी मुंबईमध्ये... ओरिगामीचा डायनॉसॉर, विळे, कोयते घेऊन लढणारे रोबोज,
चिंध्यांपासून बनवलेलं पोट्रेट, त‍‍ऱ्हत‍ऱ्हेची अॅप्स आणि भन्नाट
इनस्टॉलेशन्स... असल्या अफलातून प्रोजेक्टसनी आयआयटी टेकफेस्टचा माहौल
भलताच रंगला होता.
तंत्रज्ञान कुठच्या कुठे पोहोचलंय पण आपण मात्र आजही अनेक गोष्टींसाठी जुनीच साधनं वापरतो. मग ती शेतीची विविध उपकरणं असोत वा दळणवळणाची साधनं. म्हणूनच नवीन कल्पनांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आयआयटी मुंबईच्या टेकफेस्ट २०१५मध्ये 'आयडीएट' ही सुंदर स्पर्धा रंगली. यामध्ये परिश्रम, उज्वल आणि गेम चेंजर हे तीन उपविभाग होते. यातील 'परिश्रम' विभागात विद्यार्थ्यांना शेतीच्या नवीन उपकरणांचा शोध लावायचा होत. तर 'उज्वल' अंतर्गत विद्यार्थ्यांना इको-फ्रेंडली उपकरणं बनवून दाखवायची होती. आपली डोकॅल‌टिी वापरुन क्रीडा प्रकारातील साधनांना नवीन आयाम देणं, हा 'गेम चेंजर'चा भाग होता. आयडीएटमधील काही निवडक प्रोजेक्ट्सची माहिती खास मुंटाच्या वाचकांसाठी
सोलर कार solar car
या कारचं नाव SERVe(solar electric road vehicle) आहे. एखाद्या बॅटरी कारसारखी दिसणारी ही कार पूर्णतः सोलर पॉवरवर चालते. त्यामुळे प्रदूषण कमी होतं. ताशी १२० कि.मी. वेगाने धावू शकणा‍ऱ्या या गाडीत दोन आसनं आहेत. लवकरच त्यांची टीम कमर्शिअल वापरासाठी चार आसनी गाडी तयार करणार आहे.
रोड पॉवर जनरेशन road power generation
आपण आपल्या वाहनांमध्ये जेवढं इंधन घालतो, त्यातील फक्त १५टक्के उर्जेचा वापर वाहन चालवण्याकरता होतो. वाया जाणा‍ऱ्या उर्वरित उर्जेचासुद्धा वापर करता यावा या उद्देशाने या टीमने हा प्रोजेक्ट बनवला आहे. टोल नाक्यावरील स्पीड ब्रेकर्सवरून वाहन जाताच त्यातून उर्जा निर्माण करणं आणि ती उर्जा तेथील स्ट्रीट लाईट्स उजळवण्याकरता वापरणं, ही या प्रोजेक्टची संकल्पना आहे.
सारथी sarathi
संकेत पांचाल या युवकाने हे मॅन्युअल पॅडी ट्रान्सप्लँटर बनवलं आहे. पेरणी करताना याचा उपयोग होतो. या उपकरणाला त्याने मॅन्युअल डेप्थ अॅड्जस्टमेंट या संकल्पनेची जोड दिली आहे. यामुळे बियांची एकेसमान पेरणी होते. शेतकऱ्यांचा शारीरिक त्रास कमी व्हावा आणि मजुरी कमी लागावी या उद्देशाने त्याने हा प्रोजेक्ट बनवला आहे.
शिकूया रोबोसंगे!
शालेय पुस्तकातल्या संकल्पना पुस्तकात कितीही कठीण वाटल्या तरी प्रात्यक्षिकांमुळे मात्र त्या सोप्या वाटतात. बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार, गुणोत्तर, प्रमाण या सगळ्या गोष्टी पुस्तकात वाचल्यावर डोक्याचा भुंगा करतात पण रोबोटिक्सच्या माध्यमातून हेच सगळं जर प्रात्य‌क्षिकांसह शिकता आलं तर? तर ते चटकन समजेल आणि लक्षातही राहील; असं म्हणतात, 'नो हाऊ लर्निंग'च्या वृषाली तेरे. अगदी सहा वर्षाच्या चिमुरड्यापासून ते इंजीनिअरिंगच्या विद्यार्थ्यांनाही उपयुक्त ठरतील, अशी काही मॉडेल्स या वर्षीच्या टेकफेस्टमध्ये त्यांनी ठेवली होती. डेन्मार्कच्या लेगो एज्युकेशन या कंपनीशी त्या संलग्न आहेत.
लेगो एज्युकेशनचं ई.व्ही. ३ हे क‌टि वापरून एका १२ वर्षाच्या मुलाने अंध व्यक्तींसाठी ब्रेल प्रिंटर Braille printer बनवला आहे. त्याला इंटेलकडून प्रोत्साहनही मिळाले आहे. लेगो एज्युकेशनने शाळेतील विज्ञान, गणित, भाषा, पर्यावरण अशा विषयांवर आधारित रोबोटिक्स बनवले आहेत. काळ, अंतर, वेग, गती, दाब, गुणोत्तर-प्रमाण, वजन, परीघ अशा समजायला क्लिष्ट वाटणाऱ्या संकल्पनांवर आधारित अनेक मॉडेल्स त्यांनी बनवली आहेत. मुंबईतील काही इंटरनॅशनल शाळांमध्ये ही मॉडेल्स वापरली जात असल्याचं वृषाली तेरे यांनी सांगितलं. भविष्यात जास्तीजास्त शाळांपर्यंत पोहोचण्याचा त्यांचा उद्देश आहे.
परदेशी पाहुणेही रमले
यंदाही आयआयटीचा कॅम्पस परदेशी विद्यार्थ्यांनी खुलला होता. त्यांनी केलेल्या इन्सटॉलेशन्ससमोर अनेकांनी गर्दी केली होती. या विद्यार्थ्यांकडून जास्तीत जास्त माहिती घेण्यासाठी घोळका त्यांच्याभोवती जमा होत होता. इंटरनॅशनल रोबो वॉर International robo war सारख्या कार्यक्रमाला तर एखाद्या क्रिकेट मॅचचा माहोल जमला होता. भारतीय संघ जिंकल्यानंतर घोषणा, शिट्ट्यांनी परिसर दणाणून जात होता. परदेशी पाहुण्यांनीही आयआयटीच्या टेकफेस्टमध्ये धम्माल तर केलीच पण ज्ञानाचं, माहितीचंही शेअरिंग केलं.
अफलातून टीव्ही TV
टीव्हीचं जणू घराचा एक अविभाज्य घटकच झालाय. त्याचं घरातलं स्थान ज्याप्रमाणे बदललंय. त्याचप्रमाणे टीव्हीमध्येही अनेक बदल घडलेत. टीव्हीसुद्धा स्मार्ट झाला आहे. आयआयटी मुंबईमध्ये पार पडलेल्या यंदाच्या टेकफेस्टमध्ये 'नेक्स्ट जनरेशन टीव्ही' या स्पर्धेमध्ये भविष्यातल्या टीव्हीबद्दलच्या वेगवेगळ्या कल्पना विद्यार्थ्यांनी सादर केल्या. भविष्यात कोणत्या प्रकारचे टीव्ही असतील, प्लाझ्मा टीव्हीचं भवितव्य काय, या क्षेत्रातील संशोधन, नवनवीन फीचर्स या सा‍ऱ्याबद्दलची माहिती या स्पर्धेद्वारे पहायला मिळाली. आज टीव्ही म्हटल्यावर आपल्यासमोर एलसीडी, एलइडी टीव्ही समोर येतात पण भविष्यात प्लाझ्मा टेक्नोलॉजीचा वापर वाढणार आहे. त्याचबरोबर पोर्टेबल टेक्नोलॉजी झपाट्याने वाढताना दिसतेय.टीव्ही क्षेत्रातही त्याचा प्रसार अलीकडच्या काळात होताना दिसणार आहे. आज टीव्हीत वायरलेस टेक्नोलॉजी, ब्ल्यूटूथ, इंटरनेट टीव्ही यासारखे फीचर्स सहज दिसून येतात पण भविष्यात बोलणारा टीव्ही, आपल्या आवाजाने नियंत्रित होईल असा टीव्ही बघायला मिळू शकतो. त्याचबरोबर टच स्क्रीन आणि अँड्रॉईडवर आधारीत टीव्हीही दिसेल, अशी माहिती स्पर्धकांनी दिली.
बुद्धिबळाची आगळी रंगत
बुद्ध‌बिळ खेळायचं तर समोर खेळाडू हवाच. पण कायमच तो समोर असेल असं नाही. ऑटोमेटेड चेसच्या सहाय्याने चेस बोर्ड कॉप्युटरला जोडून जगाच्या पाठीवर कुठेही असलेल्या व्यक्ती एकत्र बुद्धिबळ खेळण्याचा आनंद घेऊ शकतील. अॅलेन मेंडीस, भाव्या गोहिल आणि अतुर मेहता या सोमय्या इंजिनिअरिंग कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांनी तयार केलेला ऑटोमेटेड चेसचा अविष्कार यंदा टेकफेस्टमध्ये बघायला मिळाला.
चेस ऑटोमेटेडमध्ये इंटरनेटचा वापर केला जातो. या खेळात एकट्याने खेळण्याचा, दोघांनी खेळण्याचा आणि अंध व्यक्तींनी खेळण्याचा असे तीन प्रकार आहेत. वन प्लेअर मोड अर्थात एकट्याने खेळण्याच्या प्रकारात बुद्धिबळाचा पट कॉम्प्युटरला जोडून एकट्याने खेळणं शक्य होतं. खेळाडूने आपली चाल चालली की, विरूद्ध पक्षाची चाल कॉम्प्युटरद्वारे आपोआप (ऑटोमॅटिक)चालली जाते. खेळाडूकडून होणारी प्याद्यांची हालचाल कॉम्प्युटरमध्ये रेकॉर्ड होते. तसंच खेळाडूला त्याप्रमाणे इलेक्ट्रॉनिक आवाजाद्वारे सूचना दिल्या जातात. टू प्लेअर मोडमध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी दोन खेळाडू बुद्धिबळ पट कॉम्प्युटरला जोडून इंटरनेटच्या मदतीने अथवा ग्राफीक युझर इंटरफेअरन्स या तंत्राद्वारे बुद्धिबळ खेळू शकतील. चेस फॉर ब्ला‌िँड या प्रकारात अंध व्यक्तिसुद्धा अगदी सहज बुद्धिबळ खेळू शकतील. त्यांनी चाललेल्या प्रत्येक चालीचा व्हॉईस फिडबॅक मिळतो, तसंच पटावरच्या काळ्या आणि पांढऱ्या घरातला फरक कळण्यासाठी ब्रेल लिपीची मदत घेतली आहे. चेस ऑटोमेटेडमध्ये कॉम्प्युटर आणि बुद्धिबळ पटाच्या कनेक्शनसाठी मायक्रो कंट्रोलरची मदत घेतली आहे. लवकरच हा ऑटोमेटेड चेस भारतीय बाजारात उपलब्ध होईल, असं अॅलेन मेंडीस यांनी सांगितलं.
लढाई रोबोंची
लाल आणि निळ्या टीम्सना प्रोत्साहीत करणारे प्रेक्षक, रोबोवॉर पाहण्यासाठी सरसावून बसलेले विद्यार्थी, स्पर्धकांमध्ये सळसळणारा उत्साह, नजर रोखून रोबोजच्या प्रत्येक हालचाली टिपणारे परीक्षक, अचूक वार केल्यावर जल्लोष करणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी आयआयटीचा आसमंत दुमदुमून गेला होता. निमित्त होतं- रोबो वॉर्सचं... यंदाच्या टेक-फेस्टमध्ये रोबो वॉर्सने सगळ्यांचंच लक्ष वेधून घेतलं होतं. या स्पर्धेसाठी जगभरातून विविध रोबोज मुंबईत आले होते. या सर्व रोबोजमध्ये भारतातील रोबोजनीच बाजी मारली. विळा, कोयता, चाकू, ब्लेड अशा विविध हत्यारांचा वापर करून हे रोबोज अंतिम फेरीकडे वाटचाल करत होते. प्रतिस्पर्ध्याला हरवल्याचा आनंद सहभागी विद्यार्थ्यांच्या चेहऱ्यावरून ओसंडून वाहत होता. निवडफेरी दरम्यान झालेल्या झटापटीत एका रोबोमधून अॅसिडगळती झाली. आयोजकांनी लगेचच घटनेचं गांभीर्य लक्षात घेऊन तो सामना तिथेच थांबवला आणि मंच साफ करून घेतला. गेल्या वर्षीही अशाच प्रकारची घटना घडली होती. पण सामना तसाच चालू ठेवल्यामुळे एक छोटासा अपघात घडला होता. मात्र यंदा योग्य ती खबरदारी घेतल्याने असा अपघात टाळता आला. रोबो नियंत्रित करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना यावेळी गॉगल्स देण्यात आले होते. एकूणच मागील काही वर्षांपेक्षा या वर्षीचं रोबोवॉर सुरक्षित पार पडला.
नुकत्याच पार पडलेल्या टेक-फेस्टच्या निमित्ताने आयआयटीच्या विद्यार्थ्यांनी विविध कल्पना लढवून संपूर्ण कॅम्पस सजवलं होतं. मुख्य प्रवेशद्वारापासूनच रस्त्याच्या दुतर्फा निरनिराळ्या कलाकृती ठेवल्या होत्या. माजी राष्ट्रपती डॉ. अब्दुल कलाम यांचं चिंध्यांपासून बनवलेलं पोर्ट्रेट, तरुणाईचा जीव की प्राण असलेल्या ट्रान्सफॉर्मर्सची प्रतिकृती बघायला मिळाली. वैविध्यपूर्ण कारही पहायला मिळत होत्या. रस्त्याच्या कडेला असलेला ओरिगामीचा डायनॉसॉर शाळकरी मुलांना आकर्षित करत होता. प्रदर्शनाकडे जाणारा मार्ग दाखवत होता, नागमोडी चाल चालणारा फुग्यांचा ड्रॅगन. या सगळ्या कलाकृती पाहून विद्यार्थीच नव्हे तर पालक, शिक्षकांचीही बोटं आश्चर्याने तोंडात जात होती.
अक्षरओळखीचं अॅप
आत्तापर्यंत आपण सगळ्यांनीच अंकलिपी आणि बाराखडीच्या पुस्तकातून अक्षर ओळख करून घेतली. पण लवकरच पुस्तकाची जागा इ-स्लेट हे मोबाईल अॅप घेऊ शकतं. असंच एक अॅप यंदाच्या टेकफेस्टमध्ये पहायला मिळालं.
इ-स्लेट (e-slate) या छोटेखानी मोबाईल बाराखडीची मूळ संकल्पना प्रो. गौर जी रे यांची. या अॅपमध्ये मुख्यतः पूर्व तयारी, मुळाक्षरे, बाराखडी, गोष्टी, अंक असे पाच भाग आहेत. पूर्व तयारीत प्राथमिक गोष्टींची ओळख करून घेता येईल. यामध्ये आवाजासहीत चित्रांद्वारे दिशांची, बाजूंची ओळख करून दिली आहे. 'मुळाक्षरं' या भागात मराठीतील स्वर आणि व्यंजनांची ओळख करून दिली आहे. बाराखडी भागात 'क' पासून 'ह' पर्यंतच्या अक्षरांची बाराखडी आवाजासहीत दिली आहे. गोष्टी छोट्या स्वरूपात असून वाचता-वाचता ऐकण्याची सोय आहे. 'अंक' भागात प्रत्येक अंक बघून उच्चार ऐकता येतो. या शिवाय रंग, विविध आकार, शरीराचे भाग, प्राणी, पक्षी, आदी गोष्टींबद्दल माहितीचा दृक् श्राव्य स्वरूपात समावेश आहे. हे संपूर्ण अॅप दृक-श्राव्य स्वरूपात असल्याने लहान मुलांना स्वतःच अक्षर ओळख करून घेता येईल. शिवाय निरक्षर लोकांनाही यामुळे स्वतः शिकणं शक्य होईल. जोड्या लावा, गटात न बसणारा शब्द ओळखा यासारखे स्वाध्याय सोडवताना रेकॉर्डेड आवाजाद्वारे चूक सुधारली जाते. ज्याप्रमाणे आपण पाटीवर अंक, अक्षर लिहून सराव करतो, त्याचप्रकारे लिहून सराव करण्याची सोय, सरावाच्या भागात आहे. हे अॅप लवकरच अँन्ड्रॉइड व्हर्जन २.२ ते ४.४ साठी उपलब्ध होईल. फक्त यासाठी १२८ची रॅम असणं आवश्यक आहे.
या अॅपसाठी गिरीश माने, विद्या गुजर, प्रियांका फाटक, असिस्टन्ट लावण्या बचवल ही टीम प्रो गौर जी रे यांच्या मार्गदर्शनाखाली काम करत आहे. हे अॅप मराठीप्रमाणेच हिंदी, इंग्रजीत आणण्याचे आणि त्यात गणिताचा समावेश करण्याचे प्रयत्न चालू असल्याचं टीम मेंबर प्रियांका फाटक म्हणाल्या.
विद्यार्थी म्हणतात....
रोबोवॉर आवडलं
या वर्षीच्या टेकफेस्टमधला प्रदर्शन विभाग मला आवडला. विशेषतः परदेशी विद्यार्थ्यांच्या इन्स्टॉलेशन्स आणि आर्मीसंबंधीचं प्रदर्शन खूप छान होतं. स्वस्तात मस्त रोबोंनी लक्ष वेधून घेतलं. गो-कार्टिंग आणि फुल थ्रोटलमुळे खूप मजा आली. पेंट बॉल आणि लेझर टँगला प्रचंड गर्दी असल्याने मात्र एंजॉय करता आलं नाही. रॉबोवॉर हा आयआयटी टेकफेस्टमधला मला सगळ्यात आवडलेला आणि उत्तम इव्हेंट होता.
- उपेंद्र अत्रे, पेस मॉडर्न कॉलेज ऑफ इंजिनिअरिंग, पुणे.
कागदी शिल्प भावली
आयआयटी टेकफेस्टमुळे नवीन वर्षाची सुरूवात खूप चांगली झाली. खूप गर्दीमुळे प्रदर्शन पहायला मिळालं नाही. तसंच डॉ. कलामांच्या लेक्चरलाही बसता न आल्याची चुटपुट मनाला लागली आहे. बाकी इव्हेंटस, कागदी शिल्प खूपच छान होती. त्यामुळे तर थक्कच झालो.
- श्रेयस देशपांडे, बिर्ला कॉलेज, कल्याण.
नवे प्रयोग दिसले
यंदा टेकफेस्टमध्ये, गेमिंग झोन, प्रदर्शन, वर्कशॉप, लेक्चर्स अशी विविधता असल्याने मजा-मस्ती बरोबरच अनेक नवीन गोष्टी पहायला आणि शिकायला मिळाल्या. नवनवीन प्रयोग जगासमोर आणण्यासाठी आयआयटी टेकफेस्ट हा खूप महत्त्वाचा फेस्ट आहे. यावर्षी ज्यांनी टेकफेस्ट मिस केला आहे, त्यांनी पुढच्या वर्षी नक्की जावं, असं मला वाटत.
- प्रतिक पाटील, वाघ मॅनेजमेंट कॉलेज, नाशिक.
प्रेरणा मिळाली
आयआयटीच्या मोठ्या कॅम्पसमध्ये फिरताना व्हर्चुअल नेव्हिगेशन सिस्टीमचा खूप उपयोग झाला. हव्या त्या ठिकाणी सहज जाता आलं. ही सिस्टीम आयआयटीनेच उपलब्ध करून दिली होती. लहान मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत सगळ्यांना एन्जॉय करता येईल असं यंदाचं टेकफेस्ट होतं. रोबोवॉर सगळ्यात चांगला इव्हेंट होता. तसंच आर्मीच्या प्रदर्शनामुळे खूप चांगली माहिती मिळाली. डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांच्या भाषणामुळे खूप प्रेरीत झालो.
- रोहित पत्के, के.सी. कॉलेज ऑफ इंजिनियरिंग,ठाणे
दिग्गजांचे बोल...
भारताच्या प्रगतीसाठी परदेशी वस्तू विकत घेणं टाळलं पाहिजे. आपल्याला आता ख‍ऱ्या अर्थाने भारतीय झालं पाहिजे. त्यासाठी विद्यार्थ्यांनीसुद्धा फक्त स्वतःचा विचार न करता देशासाठी तंत्रज्ञानात शोध लावले पाहिजेत.
-डॉ. अनिल काकोडकर, प्रख्यात संशोधक
मला स्वछ, सुंदर, निरोगी आणि प्रदूषणविरहित भारत घडवायचा आहे. त्यासाठी मला तुमच्यासारख्या विद्यार्थ्यांची गरज आहे. विद्यार्थ्यांनी स्वप्नं पहिली पाहिजेत आणि ती सत्यात उतरवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
- डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम, माजी राष्ट्रपती
स्त्रिया आपल्या कुटुंबाचा आणि समाजाचा अत्यंत महत्वाचा घटक आहेत. हे सगळ्यांनाच समजावून सांगितलं पाहिजे. म्हणूनच कुटुंबामध्ये लहानपणापासूनच स्त्र‌ियांचा आदर करणं शिकवलं पाहिजे.
-जावेद अख्तर, प्रसिद्ध कवी
आयुष्यात जोखीम घेणं महत्वाचं असतं. अपयशी ठरलात तरी ते अपयशही साजरं करा. त्यातूनही तुम्हाला बरंच काही शिकायला मिळत असतं. एखाद्या प्रोजेक्टच्या भव्यतेपेक्षा त्यातील कल्पकतेवर जास्त लक्ष द्या. ते महत्त्वाचं असतं.
-डॉ. रघुनाथ माशेलकर, प्रख्यात संशोधक
तंत्रज्ञान इतकं पुढे चाललंय की आता फक्त फोन आणि कॉम्प्युटरच नव्हे तर सर्वच गोष्ट इंटरनेटशी जोडता येतील. त्याद्वारे आपल्याला आपलं घरही स्मार्ट होम बनवता येईल.
-विंट सर्फ, इंटरनेटचा जनक
केवळ स्त्री असल्याने विज्ञानात आपण प्रगती करू शकत नाही, असं वाटत असेल तर ते साफ चुकीचं आहे. अगदी संसार सांभाळूनही तुम्ही या क्षेत्रात बरंच काही करू शकता. फक्त तुमच्याकडे जिद्द हवी.
- अदा योनाथ, नोबेल पुरस्कार विजेत्या
तंत्रज्ञान कुठच्या कुठे पोहोचलंय पण आपण मात्र आजही अनेक गोष्टींसाठी जुनीच साधनं वापरतो. मग ती शेतीची विविध उपकरणं असोत वा दळणवळणाची साधनं. म्हणूनच नवीन कल्पनांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आयआयटी मुंबईच्या टेकफेस्ट २०१५मध्ये 'आयडीएट' ही सुंदर स्पर्धा रंगली. यामध्ये परिश्रम, उज्वल आणि गेम चेंजर हे तीन उपविभाग होते. यातील 'परिश्रम' विभागात विद्यार्थ्यांना शेतीच्या नवीन उपकरणांचा शोध लावायचा होत. तर 'उज्वल' अंतर्गत विद्यार्थ्यांना इको-फ्रेंडली उपकरणं बनवून दाखवायची होती. आपली डोकॅल‌टिी वापरुन क्रीडा प्रकारातील साधनांना नवीन आयाम देणं, हा 'गेम चेंजर'चा भाग होता. आयडीएटमधील काही निवडक प्रोजेक्ट्सची माहिती खास मुंटाच्या वाचकांसाठी
सोलर कार solar car
या कारचं नाव SERVe(solar electric road vehicle) आहे. एखाद्या बॅटरी कारसारखी दिसणारी ही कार पूर्णतः सोलर पॉवरवर चालते. त्यामुळे प्रदूषण कमी होतं. ताशी १२० कि.मी. वेगाने धावू शकणा‍ऱ्या या गाडीत दोन आसनं आहेत. लवकरच त्यांची टीम कमर्शिअल वापरासाठी चार आसनी गाडी तयार करणार आहे.
रोड पॉवर जनरेशन road power generation
आपण आपल्या वाहनांमध्ये जेवढं इंधन घालतो, त्यातील फक्त १५टक्के उर्जेचा वापर वाहन चालवण्याकरता होतो. वाया जाणा‍ऱ्या उर्वरित उर्जेचासुद्धा वापर करता यावा या उद्देशाने या टीमने हा प्रोजेक्ट बनवला आहे. टोल नाक्यावरील स्पीड ब्रेकर्सवरून वाहन जाताच त्यातून उर्जा निर्माण करणं आणि ती उर्जा तेथील स्ट्रीट लाईट्स उजळवण्याकरता वापरणं, ही या प्रोजेक्टची संकल्पना आहे.
सारथी sarathi
संकेत पांचाल या युवकाने हे मॅन्युअल पॅडी ट्रान्सप्लँटर बनवलं आहे. पेरणी करताना याचा उपयोग होतो. या उपकरणाला त्याने मॅन्युअल डेप्थ अॅड्जस्टमेंट या संकल्पनेची जोड दिली आहे. यामुळे बियांची एकेसमान पेरणी होते. शेतकऱ्यांचा शारीरिक त्रास कमी व्हावा आणि मजुरी कमी लागावी या उद्देशाने त्याने हा प्रोजेक्ट बनवला आहे.
शिकूया रोबोसंगे!
शालेय पुस्तकातल्या संकल्पना पुस्तकात कितीही कठीण वाटल्या तरी प्रात्यक्षिकांमुळे मात्र त्या सोप्या वाटतात. बेरीज, वजाबाकी, गुणाकार, भागाकार, गुणोत्तर, प्रमाण या सगळ्या गोष्टी पुस्तकात वाचल्यावर डोक्याचा भुंगा करतात पण रोबोटिक्सच्या माध्यमातून हेच सगळं जर प्रात्य‌क्षिकांसह शिकता आलं तर? तर ते चटकन समजेल आणि लक्षातही राहील; असं म्हणतात, 'नो हाऊ लर्निंग'च्या वृषाली तेरे. अगदी सहा वर्षाच्या चिमुरड्यापासून ते इंजीनिअरिंगच्या विद्यार्थ्यांनाही उपयुक्त ठरतील, अशी काही मॉडेल्स या वर्षीच्या टेकफेस्टमध्ये त्यांनी ठेवली होती. डेन्मार्कच्या लेगो एज्युकेशन या कंपनीशी त्या संलग्न आहेत.
लेगो एज्युकेशनचं ई.व्ही. ३ हे क‌टि वापरून एका १२ वर्षाच्या मुलाने अंध व्यक्तींसाठी ब्रेल प्रिंटर Braille printer बनवला आहे. त्याला इंटेलकडून प्रोत्साहनही मिळाले आहे. लेगो एज्युकेशनने शाळेतील विज्ञान, गणित, भाषा, पर्यावरण अशा विषयांवर आधारित रोबोटिक्स बनवले आहेत. काळ, अंतर, वेग, गती, दाब, गुणोत्तर-प्रमाण, वजन, परीघ अशा समजायला क्लिष्ट वाटणाऱ्या संकल्पनांवर आधारित अनेक मॉडेल्स त्यांनी बनवली आहेत. मुंबईतील काही इंटरनॅशनल शाळांमध्ये ही मॉडेल्स वापरली जात असल्याचं वृषाली तेरे यांनी सांगितलं. भविष्यात जास्तीजास्त शाळांपर्यंत पोहोचण्याचा त्यांचा उद्देश आहे.
परदेशी पाहुणेही रमले
यंदाही आयआयटीचा कॅम्पस परदेशी विद्यार्थ्यांनी खुलला होता. त्यांनी केलेल्या इन्सटॉलेशन्ससमोर अनेकांनी गर्दी केली होती. या विद्यार्थ्यांकडून जास्तीत जास्त माहिती घेण्यासाठी घोळका त्यांच्याभोवती जमा होत होता. इंटरनॅशनल रोबो वॉर International robo war सारख्या कार्यक्रमाला तर एखाद्या क्रिकेट मॅचचा माहोल जमला होता. भारतीय संघ जिंकल्यानंतर घोषणा, शिट्ट्यांनी परिसर दणाणून जात होता. परदेशी पाहुण्यांनीही आयआयटीच्या टेकफेस्टमध्ये धम्माल तर केलीच पण ज्ञानाचं, माहितीचंही शेअरिंग केलं.
अफलातून टीव्ही TV
टीव्हीचं जणू घराचा एक अविभाज्य घटकच झालाय. त्याचं घरातलं स्थान ज्याप्रमाणे बदललंय. त्याचप्रमाणे टीव्हीमध्येही अनेक बदल घडलेत. टीव्हीसुद्धा स्मार्ट झाला आहे. आयआयटी मुंबईमध्ये पार पडलेल्या यंदाच्या टेकफेस्टमध्ये 'नेक्स्ट जनरेशन टीव्ही' या स्पर्धेमध्ये भविष्यातल्या टीव्हीबद्दलच्या वेगवेगळ्या कल्पना विद्यार्थ्यांनी सादर केल्या. भविष्यात कोणत्या प्रकारचे टीव्ही असतील, प्लाझ्मा टीव्हीचं भवितव्य काय, या क्षेत्रातील संशोधन, नवनवीन फीचर्स या सा‍ऱ्याबद्दलची माहिती या स्पर्धेद्वारे पहायला मिळाली. आज टीव्ही म्हटल्यावर आपल्यासमोर एलसीडी, एलइडी टीव्ही समोर येतात पण भविष्यात प्लाझ्मा टेक्नोलॉजीचा वापर वाढणार आहे. त्याचबरोबर पोर्टेबल टेक्नोलॉजी झपाट्याने वाढताना दिसतेय.टीव्ही क्षेत्रातही त्याचा प्रसार अलीकडच्या काळात होताना दिसणार आहे. आज टीव्हीत वायरलेस टेक्नोलॉजी, ब्ल्यूटूथ, इंटरनेट टीव्ही यासारखे फीचर्स सहज दिसून येतात पण भविष्यात बोलणारा टीव्ही, आपल्या आवाजाने नियंत्रित होईल असा टीव्ही बघायला मिळू शकतो. त्याचबरोबर टच स्क्रीन आणि अँड्रॉईडवर आधारीत टीव्हीही दिसेल, अशी माहिती स्पर्धकांनी दिली.
बुद्धिबळाची आगळी रंगत
बुद्ध‌बिळ खेळायचं तर समोर खेळाडू हवाच. पण कायमच तो समोर असेल असं नाही. ऑटोमेटेड चेसच्या सहाय्याने चेस बोर्ड कॉप्युटरला जोडून जगाच्या पाठीवर कुठेही असलेल्या व्यक्ती एकत्र बुद्धिबळ खेळण्याचा आनंद घेऊ शकतील. अॅलेन मेंडीस, भाव्या गोहिल आणि अतुर मेहता या सोमय्या इंजिनिअरिंग कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांनी तयार केलेला ऑटोमेटेड चेसचा अविष्कार यंदा टेकफेस्टमध्ये बघायला मिळाला.
चेस ऑटोमेटेडमध्ये इंटरनेटचा वापर केला जातो. या खेळात एकट्याने खेळण्याचा, दोघांनी खेळण्याचा आणि अंध व्यक्तींनी खेळण्याचा असे तीन प्रकार आहेत. वन प्लेअर मोड अर्थात एकट्याने खेळण्याच्या प्रकारात बुद्धिबळाचा पट कॉम्प्युटरला जोडून एकट्याने खेळणं शक्य होतं. खेळाडूने आपली चाल चालली की, विरूद्ध पक्षाची चाल कॉम्प्युटरद्वारे आपोआप (ऑटोमॅटिक)चालली जाते. खेळाडूकडून होणारी प्याद्यांची हालचाल कॉम्प्युटरमध्ये रेकॉर्ड होते. तसंच खेळाडूला त्याप्रमाणे इलेक्ट्रॉनिक आवाजाद्वारे सूचना दिल्या जातात. टू प्लेअर मोडमध्ये वेगवेगळ्या ठिकाणी दोन खेळाडू बुद्धिबळ पट कॉम्प्युटरला जोडून इंटरनेटच्या मदतीने अथवा ग्राफीक युझर इंटरफेअरन्स या तंत्राद्वारे बुद्धिबळ खेळू शकतील. चेस फॉर ब्ला‌िँड या प्रकारात अंध व्यक्तिसुद्धा अगदी सहज बुद्धिबळ खेळू शकतील. त्यांनी चाललेल्या प्रत्येक चालीचा व्हॉईस फिडबॅक मिळतो, तसंच पटावरच्या काळ्या आणि पांढऱ्या घरातला फरक कळण्यासाठी ब्रेल लिपीची मदत घेतली आहे. चेस ऑटोमेटेडमध्ये कॉम्प्युटर आणि बुद्धिबळ पटाच्या कनेक्शनसाठी मायक्रो कंट्रोलरची मदत घेतली आहे. लवकरच हा ऑटोमेटेड चेस भारतीय बाजारात उपलब्ध होईल, असं अॅलेन मेंडीस यांनी सांगितलं.
लढाई रोबोंची
लाल आणि निळ्या टीम्सना प्रोत्साहीत करणारे प्रेक्षक, रोबोवॉर पाहण्यासाठी सरसावून बसलेले विद्यार्थी, स्पर्धकांमध्ये सळसळणारा उत्साह, नजर रोखून रोबोजच्या प्रत्येक हालचाली टिपणारे परीक्षक, अचूक वार केल्यावर जल्लोष करणाऱ्या विद्यार्थ्यांनी आयआयटीचा आसमंत दुमदुमून गेला होता. निमित्त होतं- रोबो वॉर्सचं... यंदाच्या टेक-फेस्टमध्ये रोबो वॉर्सने सगळ्यांचंच लक्ष वेधून घेतलं होतं. या स्पर्धेसाठी जगभरातून विविध रोबोज मुंबईत आले होते. या सर्व रोबोजमध्ये भारतातील रोबोजनीच बाजी मारली. विळा, कोयता, चाकू, ब्लेड अशा विविध हत्यारांचा वापर करून हे रोबोज अंतिम फेरीकडे वाटचाल करत होते. प्रतिस्पर्ध्याला हरवल्याचा आनंद सहभागी विद्यार्थ्यांच्या चेहऱ्यावरून ओसंडून वाहत होता. निवडफेरी दरम्यान झालेल्या झटापटीत एका रोबोमधून अॅसिडगळती झाली. आयोजकांनी लगेचच घटनेचं गांभीर्य लक्षात घेऊन तो सामना तिथेच थांबवला आणि मंच साफ करून घेतला. गेल्या वर्षीही अशाच प्रकारची घटना घडली होती. पण सामना तसाच चालू ठेवल्यामुळे एक छोटासा अपघात घडला होता. मात्र यंदा योग्य ती खबरदारी घेतल्याने असा अपघात टाळता आला. रोबो नियंत्रित करणाऱ्या विद्यार्थ्यांना यावेळी गॉगल्स देण्यात आले होते. एकूणच मागील काही वर्षांपेक्षा या वर्षीचं रोबोवॉर सुरक्षित पार पडला.
नुकत्याच पार पडलेल्या टेक-फेस्टच्या निमित्ताने आयआयटीच्या विद्यार्थ्यांनी विविध कल्पना लढवून संपूर्ण कॅम्पस सजवलं होतं. मुख्य प्रवेशद्वारापासूनच रस्त्याच्या दुतर्फा निरनिराळ्या कलाकृती ठेवल्या होत्या. माजी राष्ट्रपती डॉ. अब्दुल कलाम यांचं चिंध्यांपासून बनवलेलं पोर्ट्रेट, तरुणाईचा जीव की प्राण असलेल्या ट्रान्सफॉर्मर्सची प्रतिकृती बघायला मिळाली. वैविध्यपूर्ण कारही पहायला मिळत होत्या. रस्त्याच्या कडेला असलेला ओरिगामीचा डायनॉसॉर शाळकरी मुलांना आकर्षित करत होता. प्रदर्शनाकडे जाणारा मार्ग दाखवत होता, नागमोडी चाल चालणारा फुग्यांचा ड्रॅगन. या सगळ्या कलाकृती पाहून विद्यार्थीच नव्हे तर पालक, शिक्षकांचीही बोटं आश्चर्याने तोंडात जात होती.
अक्षरओळखीचं अॅप
आत्तापर्यंत आपण सगळ्यांनीच अंकलिपी आणि बाराखडीच्या पुस्तकातून अक्षर ओळख करून घेतली. पण लवकरच पुस्तकाची जागा इ-स्लेट हे मोबाईल अॅप घेऊ शकतं. असंच एक अॅप यंदाच्या टेकफेस्टमध्ये पहायला मिळालं.
इ-स्लेट (e-slate) या छोटेखानी मोबाईल बाराखडीची मूळ संकल्पना प्रो. गौर जी रे यांची. या अॅपमध्ये मुख्यतः पूर्व तयारी, मुळाक्षरे, बाराखडी, गोष्टी, अंक असे पाच भाग आहेत. पूर्व तयारीत प्राथमिक गोष्टींची ओळख करून घेता येईल. यामध्ये आवाजासहीत चित्रांद्वारे दिशांची, बाजूंची ओळख करून दिली आहे. 'मुळाक्षरं' या भागात मराठीतील स्वर आणि व्यंजनांची ओळख करून दिली आहे. बाराखडी भागात 'क' पासून 'ह' पर्यंतच्या अक्षरांची बाराखडी आवाजासहीत दिली आहे. गोष्टी छोट्या स्वरूपात असून वाचता-वाचता ऐकण्याची सोय आहे. 'अंक' भागात प्रत्येक अंक बघून उच्चार ऐकता येतो. या शिवाय रंग, विविध आकार, शरीराचे भाग, प्राणी, पक्षी, आदी गोष्टींबद्दल माहितीचा दृक् श्राव्य स्वरूपात समावेश आहे. हे संपूर्ण अॅप दृक-श्राव्य स्वरूपात असल्याने लहान मुलांना स्वतःच अक्षर ओळख करून घेता येईल. शिवाय निरक्षर लोकांनाही यामुळे स्वतः शिकणं शक्य होईल. जोड्या लावा, गटात न बसणारा शब्द ओळखा यासारखे स्वाध्याय सोडवताना रेकॉर्डेड आवाजाद्वारे चूक सुधारली जाते. ज्याप्रमाणे आपण पाटीवर अंक, अक्षर लिहून सराव करतो, त्याचप्रकारे लिहून सराव करण्याची सोय, सरावाच्या भागात आहे. हे अॅप लवकरच अँन्ड्रॉइड व्हर्जन २.२ ते ४.४ साठी उपलब्ध होईल. फक्त यासाठी १२८ची रॅम असणं आवश्यक आहे.
या अॅपसाठी गिरीश माने, विद्या गुजर, प्रियांका फाटक, असिस्टन्ट लावण्या बचवल ही टीम प्रो गौर जी रे यांच्या मार्गदर्शनाखाली काम करत आहे. हे अॅप मराठीप्रमाणेच हिंदी, इंग्रजीत आणण्याचे आणि त्यात गणिताचा समावेश करण्याचे प्रयत्न चालू असल्याचं टीम मेंबर प्रियांका फाटक म्हणाल्या.
विद्यार्थी म्हणतात....
रोबोवॉर आवडलं
या वर्षीच्या टेकफेस्टमधला प्रदर्शन विभाग मला आवडला. विशेषतः परदेशी विद्यार्थ्यांच्या इन्स्टॉलेशन्स आणि आर्मीसंबंधीचं प्रदर्शन खूप छान होतं. स्वस्तात मस्त रोबोंनी लक्ष वेधून घेतलं. गो-कार्टिंग आणि फुल थ्रोटलमुळे खूप मजा आली. पेंट बॉल आणि लेझर टँगला प्रचंड गर्दी असल्याने मात्र एंजॉय करता आलं नाही. रॉबोवॉर हा आयआयटी टेकफेस्टमधला मला सगळ्यात आवडलेला आणि उत्तम इव्हेंट होता.
- उपेंद्र अत्रे, पेस मॉडर्न कॉलेज ऑफ इंजिनिअरिंग, पुणे.
कागदी शिल्प भावली
आयआयटी टेकफेस्टमुळे नवीन वर्षाची सुरूवात खूप चांगली झाली. खूप गर्दीमुळे प्रदर्शन पहायला मिळालं नाही. तसंच डॉ. कलामांच्या लेक्चरलाही बसता न आल्याची चुटपुट मनाला लागली आहे. बाकी इव्हेंटस, कागदी शिल्प खूपच छान होती. त्यामुळे तर थक्कच झालो.
- श्रेयस देशपांडे, बिर्ला कॉलेज, कल्याण.
नवे प्रयोग दिसले
यंदा टेकफेस्टमध्ये, गेमिंग झोन, प्रदर्शन, वर्कशॉप, लेक्चर्स अशी विविधता असल्याने मजा-मस्ती बरोबरच अनेक नवीन गोष्टी पहायला आणि शिकायला मिळाल्या. नवनवीन प्रयोग जगासमोर आणण्यासाठी आयआयटी टेकफेस्ट हा खूप महत्त्वाचा फेस्ट आहे. यावर्षी ज्यांनी टेकफेस्ट मिस केला आहे, त्यांनी पुढच्या वर्षी नक्की जावं, असं मला वाटत.
- प्रतिक पाटील, वाघ मॅनेजमेंट कॉलेज, नाशिक.
प्रेरणा मिळाली
आयआयटीच्या मोठ्या कॅम्पसमध्ये फिरताना व्हर्चुअल नेव्हिगेशन सिस्टीमचा खूप उपयोग झाला. हव्या त्या ठिकाणी सहज जाता आलं. ही सिस्टीम आयआयटीनेच उपलब्ध करून दिली होती. लहान मुलांपासून मोठ्यांपर्यंत सगळ्यांना एन्जॉय करता येईल असं यंदाचं टेकफेस्ट होतं. रोबोवॉर सगळ्यात चांगला इव्हेंट होता. तसंच आर्मीच्या प्रदर्शनामुळे खूप चांगली माहिती मिळाली. डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांच्या भाषणामुळे खूप प्रेरीत झालो.
- रोहित पत्के, के.सी. कॉलेज ऑफ इंजिनियरिंग,ठाणे
दिग्गजांचे बोल...
भारताच्या प्रगतीसाठी परदेशी वस्तू विकत घेणं टाळलं पाहिजे. आपल्याला आता ख‍ऱ्या अर्थाने भारतीय झालं पाहिजे. त्यासाठी विद्यार्थ्यांनीसुद्धा फक्त स्वतःचा विचार न करता देशासाठी तंत्रज्ञानात शोध लावले पाहिजेत.
-डॉ. अनिल काकोडकर, प्रख्यात संशोधक
मला स्वछ, सुंदर, निरोगी आणि प्रदूषणविरहित भारत घडवायचा आहे. त्यासाठी मला तुमच्यासारख्या विद्यार्थ्यांची गरज आहे. विद्यार्थ्यांनी स्वप्नं पहिली पाहिजेत आणि ती सत्यात उतरवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
- डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम, माजी राष्ट्रपती
स्त्रिया आपल्या कुटुंबाचा आणि समाजाचा अत्यंत महत्वाचा घटक आहेत. हे सगळ्यांनाच समजावून सांगितलं पाहिजे. म्हणूनच कुटुंबामध्ये लहानपणापासूनच स्त्र‌ियांचा आदर करणं शिकवलं पाहिजे.
-जावेद अख्तर, प्रसिद्ध कवी
आयुष्यात जोखीम घेणं महत्वाचं असतं. अपयशी ठरलात तरी ते अपयशही साजरं करा. त्यातूनही तुम्हाला बरंच काही शिकायला मिळत असतं. एखाद्या प्रोजेक्टच्या भव्यतेपेक्षा त्यातील कल्पकतेवर जास्त लक्ष द्या. ते महत्त्वाचं असतं.
-डॉ. रघुनाथ माशेलकर, प्रख्यात संशोधक
तंत्रज्ञान इतकं पुढे चाललंय की आता फक्त फोन आणि कॉम्प्युटरच नव्हे तर सर्वच गोष्ट इंटरनेटशी जोडता येतील. त्याद्वारे आपल्याला आपलं घरही स्मार्ट होम बनवता येईल.
-विंट सर्फ, इंटरनेटचा जनक
केवळ स्त्री असल्याने विज्ञानात आपण प्रगती करू शकत नाही, असं वाटत असेल तर ते साफ चुकीचं आहे. अगदी संसार सांभाळूनही तुम्ही या क्षेत्रात बरंच काही करू शकता. फक्त तुमच्याकडे जिद्द हवी.
- अदा योनाथ, नोबेल पुरस्कार विजेत्या
No comments:
Post a Comment